کاردۆ عوسمان ھەورامی
بە بۆچوونی من، پرسی شەری غەزە و کاریگەرییەکانی لەسەرکوردستانی باشور گرنگ و پێچەوانەیە. ئەم شەرە، کاتێک کە دەستی پێکرد و تا ئێستاش بەردەوامە، کاریگەرییەکی گەورەیھەبووە لەسەر وەزعی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی و ئەمنیلە ھەرێمی کوردستانی عێراق.
لە بواری سیاسییەوە، ئەم شەرە بووەتە ھۆی قووڵبوونەوەیکێشەکان لە نێوان حکومەتی ھەرێم و حکومەتی ناوەندی لە بەغدا. ھەروەھا پەیوەندییەکانی بەرەی کورد لەگەڵ واڵتانی عەرەبی و ئیسرائیل زەخت بووە. ئەمە لە کاتێکدایە کە پێویستە ئەمپەیوەندییانە بەھێز بکرێن بۆ پاراستنی مافە سیاسی و ئابوورییەکانی ھەرێمی کوردستان.
لە بواری ئابووریشەوە، شەرەکە بووەتە ھۆی زیادبوونی نرخیژیان و کەمبوونەوەی داھاتی خەڵک لەھەرێمی کوردستان، لەبەرئەوەی زۆربەی بودجەی ھەرێم تەرخان کراوە بۆ خەرجکردن لەسەرپێداویستییەکانی شەر. ھەروەھا ئەو ھێڵانەی کە دەگەنە غەزە و سنوورەکانی دۆخیان خراپ بووە بەھۆی ئەم شەرەوە.
لە بواری ئەمنییەوە شەری غەزە کاریگەری چییە لەسەر کوردستانی باشور ؟
لە بواری ئەمنیشەوە، ئەم شەرە بووەتە ھۆی زیادبوونی گرژی و ناسەقامگیری لە ناوچە سنوورییەکان لە نێوان ئێران و تورکیا و عێراق و سوریا. ھەروەھا ھەرێمی کوردستان ھەڕەشەی ترۆریزم و ھێرشی جەماوەری لە ناوچە ئۆپۆزسیۆنەکان روبەڕو بووەتەوە.
بە گشتی، پێموایە ئەم شەرە کاریگەرییەکی زۆر نەرێنی ھەبووەلەسەر کوردستانی باشور لە ھەموو بوارەکانی سیاسی و ئابووریو ئەمنی و کۆمەڵایەتی. پێویستە ئاستەنگەکان چارەسەر بکرێن و گفتوگۆ لەنێوان ھەموو لایەنەکان دەستپێ بکرێت بۆ دۆزینەوەیڕێگاچارەیەک.
چۆن دەتوانین پێشەکییەک بۆ پاراستنی مافە سیاسی و ئابوورییەکانی ھەرێمیکوردستان بکەین؟
بۆ پاراستنی مافە سیاسی و ئابوورییەکانی ھەرێمی کوردستان، پێشنیار دەکەم ئەم ڕێگاچارانە لە پێشەکییەکەتدا بخەیتە ڕوو:
١. دەستپێکردنی گفتوگۆی ڕاستەوخۆ لەنێوان حکومەتیھەرێم و حکومەتی ناوەندی عێراق بۆ چارەسەرکردنی کێشەسیاسییەکان. ئەمە دەتوانێت بوەستانەکان لە نێوان ھەردوولایەن کەم بکاتەوە و بەربەستەکانی پەیوەندی دیبلۆماسی و ھاوکاری لەنێوان ئەوان لادەبات.
٢. ھێزەکردنی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانی ھەرێمیکوردستان، بە تایبەت لەگەڵ واڵتانی ناوچەکە و ھاوپەیمانەکانی وەکوو ئیسرائیل. ئەمە دەتوانێت بتوانن بەشێوەیەکی جیددی داکۆکی لە مافە سیاسییەکانی خۆیانبکەن لە ئاستی نێودەوڵەتی.
٣. گرێبەستکردن لەگەڵ کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان بۆ چالاکیەئابوورییەکان، بە تایبەت لە بواری ئەنرژی و کشتوکاڵ. ئەمەدەتوانێت داھاتی ھەرێمی کوردستان بەھێز بکات و متمانەینێودەوڵەتی ھەرێم دابین بکات.
٤. دەستپێکردنی ھەماھەنگی و ھاوکاری لەنێوان حکومەتیھەرێم و پارێزگاکانی دیکەی ھەرێمی کوردستان بۆبەھێزکردنی پێگەی سیاسی و ئابووری و ئەمنی ھەرێم.
٥. بەھێزکردنی پێگەی ھەرێمی کوردستان لە ناوەندەئاکادیمی و لێکۆڵینەوەکان لە جیھان، بۆ ئەوەی لە ئاستینێودەوڵەتی بتوانن پشتیوانی لە مافە سیاسی و ئابوورییەکانی ھەرێم بکەن.
ئەمانە ھەندێک لە خاڵە سەرەکییەکان بۆ پاراستنی مافە سیاسی و ئابوورییەکانی ھەرێمی کوردستان لە پێشەکییەکەتدا. ھیوادارم بەکارھێنانی ئەم ڕێگاچارانە بتوانیت پشتیوانی و متمانەینێودەوڵەتی بۆ ھەرێمی کوردستان فەراھەم بکەیت.
بۆ پاراستنی مافە سیاسی و ئابوورییەکانی ھەرێمی کوردستان دەبێت چیبکرێت ؟
بۆ پاراستنی مافە سیاسی و ئابوورییەکانی ھەرێمی کوردستان، ئەم خاڵانەی خوارەوە دەشێن بخرێنە ڕوو لە پێشەکییەکەتدا:
١. گرنگیدان بە چارەسەرکردنی کێشەکان لەنێوان حکومەتیھەرێم و حکومەتی ناوەندی عێراق بە شێوەی دیپلۆماسی و لە ڕێگای گفتوگۆ. ئەمە دەتوانێت ببێتە ھۆی کەمکردنەوەیبەربەستەکان لە نێوان ھەردوو لایەن و زیادکردنی ھاوکاری و پەیوەندییە ئاسایی.
٢. بەھێزکردنی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانی ھەرێمیکوردستان، بە تایبەت لەگەڵ واڵتانی ئیقلیمی و ھاوپەیمانەکانی وەکوو ئیسرائیل. ئەمە دەشێت ببێتە ھۆیئەوەی ھەرێم بتوانێت بە شێوەیەکی فراوانتر داکۆکی لەمافەکانی خۆی بکات.
٣. ئەنجامدانی گرێبەستەکان لەگەڵ کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانبۆ چالاکییە ئابوورییەکان، بە تایبەت لە بواری ئەنرژی و کشتوکاڵ. ئەمەش دەشێت وزێ و چاالکیە ئابوورییەکانیھەرێم بەھێز بکات و متمانەی نێودەوڵەتی پەیدا بکات.
٤. ھاوکاری و ھاوسەنگی لەنێوان حکومەتی ھەرێم و پارێزگاکانی دیکە لە ھەرێمی کوردستان بۆ بەھێزکردنیپێگەی سیاسی و ئابووری و ئەمنی ھەرێم.
٥. بەھێزکردنی پێگەی ھەرێمی کوردستان لە ناوەندەئاکادیمی و لێکۆڵینەوەکانی جیھان، بۆ ئەوەی بتوانن بەشێوەیەکی فراوانتر پشتیوانی لە مافە سیاسی و ئابوورییەکانی ھەرێم بکەن.
ئەمانە چەند خاڵی سەرەکی بۆ پاراستنی مافە سیاسی و ئابوورییەکانی ھەرێمی کوردستان لە پێشەکییەکەتدا. ھیوادارم ئەمڕێگاچارانە بتوانن یارمەتی پشتگیری و متمانەی نێودەوڵەتی بۆھەرێمی کوردستان فەراھەم بکەن.
شەری غەزەو کاریگەرییەکانی لە سەر کوردستانی باشوور چییە؟
شەری غەزە و کاریگەرییەکانی لەسەر کوردستانی باشووربەم شێوەیە:
١. کاریگەری سیاسی و ھەژموونی ئیسرائیل: شەریغەزە نەک تەنھا بە نەفی فەلەستینییەکان مەترسیخستووەتە سەر بەڵکو کوردستانی باشووریش بەشێوەیەک ئەم شەرە کاریگەریی تایبەتی خۆی ھەبووە. لەبەر ئەوەی کوردستانی باشوور پێوەندی نزیکیسیاسی و ھاوکاریی ھەبووە لەگەڵ ئیسرائیل، ئەمەکاریگەری خراپی لەسەر پێگەی سیاسی و بارودۆخیئاسایشی ھەرێمی کوردستان دروست کردووە.
٢. کاریگەری ئابووری: شەری غەزە کاریگەری لەسەرئابووری ھەرێمی کوردستان ھەبووە، بەتایبەت لەبواریبازرگانییەوە کە پەیوەندی نزیکی ھەبووە لەگەڵفەلەستین. ئەمە بووە ھۆی دابەزینی ئاستی بازرگانی و گەشەی ئابووری ھەرێم.
٣. کاریگەری کۆمەڵایەتی: شەری غەزە کاریگەری لەسەرپەیوەندی کۆمەڵایەتی کوردەکان لەگەڵ فەلەستینییەکانھەبووە و بووە ھۆی دابەزینی ئاستی ھاوکاری و پشتیوانی کۆمەڵایەتی.
بەشێوەیەکی گشتی، شەری غەزە کاریگەری نێگەتیڤیلەسەر بارودۆخی ھەرێمی کوردستان ھەبووە لە بوارەجیاوازەکاندا. تا ئێستاش ئەو کاریگەرییانە بەردەوامن.
بۆ پێشکەشکردنی کاریگەری سیاسی و ھەژموونی ئیسرائیل لەکوردستانی باشوور، دەتوانین چەند پشنیارێک بکەیین:
١. دەرخستنی پەیوەندی نزیکی سیاسی و ھاوکاری لەنێوان حکومەتی ھەرێمی کوردستان و ئیسرائیل. ئەمە لەڕێگەی ڕاپۆرتەکان، بەڵگەنامەکانو دەستکردە سیاسییەکان دەردەخرێت.
٢. شرۆڤەکردنی کاریگەرییە نێگەتیڤەکانی ئەمپەیوەندییە لەسەر پێگە سیاسی و ئاسایشیھەرێمی کوردستان. وەک نەبوونی پشتیوانیدەرەکی و دابەزینی ئاستی لێپرسراوێتینێودەوڵەتی.
٣. ڕوونکردنەوەی ئەوەی کە ئەم پەیوەندییەتوانیویەتی سنوورەکانی ھەژموونی ئیسرائیل لەناوچەکەدا بگەیەنێتە کوردستانی باشوور و باریسیاسی و ئابووریی ھەرێمەکە بە شێوەیەکیڕاستەوخۆ کاریگەریی لێبکەوێتەوە.
٤. پێشکەشکردنی پێشنیارەکان بۆ چۆنییەتیکەمکردنەوەی ئەم کاریگەرییە نێگەتیڤانە، وەکپەرەپێدانی ھاوکاری و پەیوەندی سیاسی لەگەڵواڵتان و لایەنە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکانی تر.
بەشێوەیەکی گشتی، بەڵگەنامەسازی، شرۆڤە و پێشنیارکردن دەتوانن کاریگەری سیاسی و ھەژموونی ئیسرائیل لە کوردستانی باشوور بەشێوەیەکی ورد پێشکەش بکەن.
دەرئەنجام
* بە بۆچوونی من، پرسی شەری غەزە و کاریگەرییەکانی لەسەر کوردستانی باشور گرنگ و پیچەوانەیە. ئەم شەرە، کاتێک کە دەستی پێکرد و تا ئێستاش بەردەوامە، کاریگەرییەکی گەورەیھەبووە لەسەر وەزعی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی و ئەمنی لە ھەرێمی کوردستانیعێراق.
* ھاوکاری و ھاوسەنگی لەنێوان حکومەتی ھەرێم و پارێزگاکانی دیکە لە ھەرێمی کوردستان بۆبەھێزکردنی پێگەی سیاسی و ئابووری و ئەمنی ھەرێم.
* دەستپێکردنی گفتوگۆی ڕاستەوخۆ لەنێوان حکومەتی ھەرێم و حکومەتی ناوەندی عێراق بۆچارەسەرکردنی کێشە سیاسییەکان. ئەمەدەتوانێت دانوستانەکان لە نێوان ھەردوو لایەن کەمبکاتەوە و بەربەستەکانی پەیوەندی دیبلۆماسی و ھاوکاری لەنێوان ئەوان لادەبات.